6 Minuten

Bewerkt en medisch beoordeeld door THE BALANCE Team
Feit gecontroleerd

Stelt u zich eens voor: Vindt u het erg onprettig om onder de mensen te zijn, ervaart u een minderwaardigheidscomplex en bent u bang dat andere mensen u negatief zullen beoordelen? Voelt u zich vaak erg onzeker of bent u in bepaalde situatie angstig? Bent u hierdoor ook gevoelig voor kritiek van anderen? Dan bestaat er een kans dat u een vermijdende persoonlijkheidsstoornis heeft. 

Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis, ook wel bekend als ontwijkende persoonlijkheidsstoornis is een stoornis waarbij iemand sociale situaties en interacties liever uit de weg gaat. Iemand heeft dus een vermijdende persoonlijkheid. Dit wordt onder andere veroorzaakt door een negatief zelfbeeld, grote onzekerheid of een minderwaardigheidscomplex. De persoon vertoond vermijdend gedrag ten aanzien van sociale situaties en interacties omdat hij of zij bang is om iets verkeerds te zeggen of verkeerds te doen. De persoon is bang om afgekeurd te worden. Daarom blijft iemand met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis lange tijd de kat uit de boom kijken. Iemand die lijdt aan een vermijdende persoonlijkheidsstoornis kan over het algemeen ook slecht omgaan met kritiek. Kritiek geeft hen elke keer de bevestiging dat hij of zij niet leuk is of er niet toe doet.

Uit onderzoek is gebleken dat ongeveer 1% tot 5,2% van de Nederlandse bevolking een vermijdende persoonlijkheidsstoornis heeft.  In de meeste gevallen komen de eerste symptomen hiervan tot uiting bij jongvolwassenen. De achterliggende oorzaak hiervan stamt vaak af van ervaringen uit de jeugd. 

Vermijdend gedrag of een vermijdende persoonlijkheidsstoornis wordt veroorzaakt door een combinatie van verschillende factoren. Allereerst spelen naar alle waarschijnlijkheid erfelijke factoren een rol. Wanneer er persoonlijkheidsstoornissen in de familie voorkomen, is de kans groter dat een ander familielid ook een persoonlijkheidsstoornis ontwikkeld. Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis is dus voor een deel genetisch bepaald. Iemand met een vermijdende persoonlijkheid zal op jongere leeftijd al verlegen zijn geweest. Het temperament (verlegen of uitgesproken zijn) is iets wat al voor een deel genetisch bepaald is. Iemand heeft hierdoor meer kans op het ontwikkelen van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis. 

Daarnaast spelen andere factoren ook een belangrijk rol bij het ontwikkelen van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis. Een persoonlijkheid wordt namelijk ontwikkeld door een combinatie van aanlegfactoren en ervaringen die iemand gedurende zijn of haar jeugd op doet. Hierdoor zijn naast erfelijke factoren bijvoorbeeld ook sociale factoren, psychische factoren of omgevingsfactoren van invloed zijn. Er zijn verschillende ervaringen die ervoor kunnen zorgen dat iemand een vermijdende persoonlijkheidsstoornis ontwikkeld. Het kan bijvoorbeeld uitgelokt worden door de manier waarop iemand is opgevoed. De opvoeding kan er voor zorgen dat iemand een laag zelfbeeld ontwikkeld of negatief over zichzelf denkt. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat ouders of verzorgers geen betrokkenheid tonen, veel kritiek uiten of afstandelijk zijn. Ook kan een ouder of verzorger overbezorgd of angstig zijn waardoor niet gestimuleerd of zelf beperkt wordt om contacten met andere te leggen. Deze ervaren tijdens de jeugd kunnen er voor zorgen dat een kind ook op latere leeftijd vermijdend gedrag zal vertonen. 

Daarnaast kunnen ook bepaalde gebeurtenissen of trauma’s gedurende de jeugd van invloed zijn op het ontwikkelen van vermijdend gedrag. Denk bijvoorbeeld aan het doormaken van pesterijen op school, constante afwijzingen of ingrijpende gebeurtenissen zoals verhuizingen.  

Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis is opgenomen in de DSM-5. De DSM-5 is de vijfde editie van het Diagnostic and Statistical Manual for Mental Disorders, ook wel het handboek binnen de psychologie en psychiatrie. In de DSM-5 worden de officiële criteria beschreven die horen bij een vermijdende persoonlijkheidsstoornis. Er worden in totaal zeven criteria beschreven.

  1. Iemand vermijdt voortdurend activiteiten waarbij sociale interactie zal moeten plaatsvinden omdat hij of zij bang is voor kritiek, afkeuring of afwijzing. 
  2. Iemand vermijdt voortdurend sociale interacties, tenzij diegene er zeker van is dat hij of zij geaccepteerd en aardig gevonden wordt. 
  3. Iemand is terughoudend wanneer het aankomt op intieme relaties omdat hij of zij bang is voor vernedering of om uitgelachen te worden. 
  4. Iemand is constant bezig met de gedachten om in sociale situaties kritiek te ontvangen of om afgewezen te worden. 
  5. Iemand is terughoudend tijdens sociale interacties doordat hij of zij het gevoel heeft tekort te schieten. 
  6. Iemand vindt zichzelf minderwaardig en sociaal onhandig. 
  7. Iemand is niet bereid om risico’s te nemen of nieuwe activiteiten te ondernemen omdat dit hem of haar in verlegenheid zou kunnen brengen. 

Iemand met een vermijdende persoonlijkheid of een vermijdende persoonlijkheidsstoornis hoeft niet altijd aan alle zeven kenmerken voldoen. De symptomen en in welke mate iemand deze ervaart kunnen per persoon verschillen. Bij het stellen van een diagnose zal de persoon in kwestie aan minstens vier van de bovengenoemde criteria moeten voldoen. 

Wanneer iemand klachten ervaart door de vermijdende persoonlijkheid dan kan er sprake zijn van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis, ook wel ontwijkende persoonlijkheidsstoornis genoemd. Dergelijke symptomen en klachten kunnen iemand in zijn of haar dagelijkse leven of werkleven erg in de weg staan. Een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis en werk kan voor problemen zorgen. Daarnaast kan iemand door de vermijdende persoonlijkheid, als gevolg van de angsten voor sociale situaties en interacties, in een sociaal isolement raken. Iemand heeft weinig contacten. Dit kan leiden tot eenzaamheid, somberheid en in sommige gevallen zelfs tot een depressie. Het is daarom van groot belang dat iemand hulp zoekt en er een adequate behandeling wordt gestart.

Wanneer iemand klachten van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis ervaart, is het raadzaam om uw huisarts te raadplegen. Uw huisarts kan u doorverwijzen naar een specialist voor verdere diagnose en adequate behandeling. Allereerst zal er een diagnose worden gesteld. Dit gebeurt aan de hand van de criteria die beschreven staan in de DSM-5. Wanneer iemand aan minstens vier van de beschreven criteria voldoet, is er sprake van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis. Vervolgens zal samen met de therapeut de achterliggende psychische problematiek in kaart worden gebracht. Samen zal er gekeken worden welke behandelmethode het best past bij de klachten die iemand ervaart en waar het meeste behoefte aan is.

In de meeste gevallen vinden therapiesessies wegens een vermijdende persoonlijkheidsstoornis in groepsverband plaats. Dit zal de patiënt in eerste instantie als erg vervelend en onprettig ervaren. De focus van de therapie ligt op het herstellen van het vertrouwen in zichzelf. Daarbij worden de negatieve denk- en gedragspatronen omgezet naar meer realistische denk- en gedragspatronen. Dit gebeurd door middel van psychotherapie. Daarnaast zal er in groepsverband geoefend worden met verschillende sociale interacties en situaties situaties. De duur van een dergelijke behandeling is in de meeste gevallen ongeveer drie tot achttien maanden.

Een vermijdende persoonlijkheidsstoornis genezen behoort namelijk in zekere zin tot de mogelijkheden. Waarschijnlijk zal iemand na succesvolle behandeling nog steeds een iets wat verlegen persoon zijn. Het is onrealistisch om te verwachten dat iemand opeens veranderd in een extreem extravert en uitgesproken persoon. Dit zit nou eenmaal niet in zijn of haar persoonlijkheid. Wel kan een adequate behandeling er voor zorgen dat iemand in het dagelijkse leven en functioneren niet meer door deze persoonlijkheidsstoornis beperkt wordt. Behandeling zal zorgen voor een enorme verbetering en in sommige gevallen kan het zelfs leiden tot een volledig herstel. 

Meer artikelen over Mentale Gezondheid

Intrusieve GedachtenPlatonische RelatieVerslavende MiddelenAltruismeLisinoprilLiegen Door VerslavingKratomZelfbeschadigingBorderline En SeksualiteitStemmingswisselingenHoogsensitiefLiefdesverdrietNachtmerriesMorfinePolyvagaal TheorieDwangstoornisIntergenerationeel TraumaBipolaire Stoornis En SeksualiteitEmotionele VerwaarlozingExistentiele CrisisAutistische BurnoutPtss En NarcismeJeugdtraumaVliegangstNarcistische RelatieNarcistische VaderPsychopaatEmotionele MishandelingSlaapverlammingNarcistische MoederWat Is TrypofobieWat Is GenderdysforieOnverwerkte RouwVerschil Depressie En Burn OutRouwverwerkingOververmoeidheidImposter SyndroomSuicidale GedachtenWas Ist Eine Psychotische DepressionHallucinatiesAntidepressiva En AlcoholGaslightingPaniekaanvalKlachten Bij Burn OutEmotioneel MisbruikAsperger SyndroomAddZeer Ernstige Burn OutHistrionische PersoonlijkheidsstoornisWorkaholicPsychose SymptomenHoe Herken Je Suicidale Gedachten En Hoe Ga Je Ermee OmNeuroseTheatrale PersoonlijkheidsstoornisNarcistische PersoonlijkheidsstoornisPsychosomatische KlachtenBorderline PersoonlijkheidsstoornisFibromyalgie BehandelingFibromyalgie SymptomenBody Dysmorphic DisorderSysteemtherapieSchematherapieSlaapapneuRestless Legs SyndroomAgorafobieNarcolepsieSlaapstoornisSociale AngststoornisCognitieve GedragstherapieWat Is Een Midlife CrisisHyperventilatie BehandelingVerlatingsangstWat Is HypochondrieHypnotherapieEmdr TherapieDysthyme StoornisSchizofrenieBindingsangstGegeneraliseerde Angststoornis OverwinnenDepressief Door CoronaCenosillicafobie Wat Is DatWat Is Long CovidBehandeling DementieChronische Ptss BehandelingOververmoeidheid BehandelingBehandeling Zware DepressieChronische Depressie BehandelingSchizofrenie BehandelingChronische Pijn BehandelingDelier BehandelingSomatoforme Stoornis BehandelingConversiestoornis BehandelingBehandeling AutismeBipolaire Stoornis BehandelingHechtingsproblematiek BehandelingNarcisme BehandelingTinnitus BehandelingAdd BehandelingSlaapstoornis BehandelingPersoonlijkheidsstoornis BehandelingPaniekaanvallen BehandelingAgorafobie BehandelingChronische Stress BehandelingStress BehandelenOverspannen BehandelingTrauma Centrum NederlandTrauma BehandelenPsychose BehandelingAngststoornis BehandelingOcd BehandelingPostnatale Depressie BehandelingMisofonie BehandelingAdhd BehandelingBorderline BehandelingBurn Out BehandelenPtss BehandelingDepressie TestDepressie BehandelingFaalangst BehandelingFaalangstMentale GezondheidMindfulness