8 Minuten

Bewerkt en medisch beoordeeld door THE BALANCE Team
Feit gecontroleerd

Wat is een theatrale persoonlijkheidsstoornis? Stel je voor; iemand is extreem extravert en komt over als een sterk en charmant persoon. Daarnaast staat degene graag in het middelpunt van de belangstelling en vestigd graag de aandacht op zichzelf. Dit doet hij of zij bijvoorbeeld door zich anders te kleding, een extreem verhaal te vertellen of overdreven flirtgedrag te vertonen. Dit kan op de omgeving vaak overkomen als overdreven dramatisch of hysterisch gedrag. Wanneer dit het geval is, kan het zijn dat iemand een theatrale persoonlijkheidsstoornis heeft. 

Maar wat is een theatrale persoonlijkheidsstoornis precies? Wanneer iemand een theatrale persoonlijkheidsstoornis heeft, staat hij of zij graag in het middelpunt van de belangstelling. Deze aandoening wordt gekenmerkt door extravert, dramatisch en hysterisch gedrag. Iemand heeft een extreme drang naar aandacht en bevestiging. Dit kan ook negatieve aandacht betreffen. Wanneer dit niet wordt beantwoord door de omgeving of wanneer iemand niet in het middelpunt van de belangstelling staat, dan zal de persoon in kwestie erg teleurgesteld of somber zijn. Deze somberheid en teleurstellingen kunnen veel stressklachten opleveren. Daarnaast is het bekend dat deze aandoening vaak ook gepaard gaat met hypochondrie. Iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis kan lichamelijke klachten ervaren die in medisch opzicht niet te verklaren zijn. 

Een theatrale persoonlijkheidsstoornis staat daarom ook wel bekend als een aandachtsstoornis of histrionische persoonlijkheidsstoornis. Het wordt gezien als een officiële psychische stoornis en is opgenomen in de DSM-5. Geschat wordt dat ongeveer 2 procent van Nederlandse bevolking een theatrale persoonlijkheidsstoornis heeft. Het is bekend dat deze psychische stoornis voornamelijk voorkomt bij vrouwen. Mannen hebben hier over het algemeen minder last van. Dit is onder andere te verklaring doordat vrouwen hun symptomen eerder aangeven dan mannen. Vaak nemen de theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken met de leeftijd af. 

Er is nog veel onbekend als het gaat over de oorzaak van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Er is helaas ook nog weinig onderzoek gedaan naar de mogelijke oorzaak van deze stoornis. Wel zijn er bepaalde verbanden aangetoond in wetenschappelijke studies. Zo is ontdekt dat alcoholmisbruik mogelijk een rol speelt bij het tot uiting komen van symptomen die vallen onder een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Daarnaast is ook naar voren gekomen dat erfelijkheid mogelijk een rol speelt. Wanneer een dergelijke persoonlijkheidsstoornis in de familie voorkomt, is de kans groter dat een ander ook een persoonlijkheidsstoornis, zoals een theatrale persoonlijkheidsstoornis, ontwikkeld. Echter hoeft dit niet altijd per definitie het geval te zijn. 

Ook kunnen bepaalde omgevingsfactoren een rol spelen bij het ontwikkelen van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Vermoedelijk is een groot deel van de oorzaak te verklaring door de opvoeding of ervaringen uit de jeugd. De kans op het ontwikkelen van een theatrale persoonlijkheidsstoornis is vermoedelijk groter wanneer iemand zeer kritische ouders heeft gehad of wanneer de reacties van ouders erg onvoorspelbaar konden zijn. Ook kan concurrentie tussen broers of zussen gedurende de jeugd een factor zijn die mogelijk een rol speelt bij het ontwikkelen van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Daarnaast is bekend dat trauma’s die gedurende de jeugd zijn opgelopen ook een uitlokkende factor kunnen zijn in het ontwikkelen van deze psychische stoornis. 

Vaak gaat achter het hysterische gedrag een erg onzeker en angstig persoon schuil. Iemand heeft vaak een heel negatief zelfbeeld en voelt daardoor de constante drang naar aandacht en bevestiging. 

Een theatrale persoonlijkheidsstoornis is opgenomen als psychische stoornis in de DSM-5. Hierin staan de theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken vernoemd die behoren tot deze psychische stoornis. 

De criteria van een theatrale persoonlijkheidsstoornis zoals beschreven in de DSM-5 zijn:

  • Iemand voelt zich ongemakkelijk wanneer hij of zij niet in het middelpunt van de belangstelling staat. De persoon heeft extreme drang naar aandacht en bevestiging. 
  • Iemand vertoond wisselende emoties en blijft oppervlakkig. 
  • Iemand gebruikt zijn of haar uiterlijk om voortdurend de aandacht op zichzelf te vestigen. 
  • Iemand flirt veel en gedraagt zich seksueel verleidelijk. Dit doet iemand ook in ongepaste situaties. 
  • Iemand uit zijn of haar emoties op een zeer overdreven en dramatische manier.  
  • Iemand spreekt op een zeer impressionistische manier en details ontbreken vaak. 
  • Iemand is makkelijk beïnvloedbaar door anderen of omstandigheden. 
  • Iemand beschouwd bepaalde relaties als meer intiem dan dat deze eigenlijk werkelijk zijn. 

Naast dat iemand de bovengenoemde theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken kan ervaren, kan het ook het risico op andere psychische klachten vergroten. Iemand die lijdt aan een theatrale persoonlijkheidsstoornis heeft namelijk een verhoogde kans op het ontwikkelen van angstklachten, een depressie of stressgerelateerde lichamelijke klachten.  

Mensen met een theatrale persoonlijkheidsstoornis hebben vaak echter niet het gevoel dat zij behandeling nodig hebben. Toch kunnen er problemen ontstaan in hun sociale leven of werkleven. Wanneer iemand zich in de theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken herkent, is het wel raadzaam om contact op te nemen met de huisarts. De huisarts zal de persoon in kwestie kunnen doorverwijzen naar een specialist om eventueel een officiële diagnose te stellen en een adequate behandeling te starten.

Het diagnosticeren van iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis gebeurd op basis van de DSM-5 criteria. Deze criteria beschrijven de theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken. Wanneer iemand voldoet aan vijf van deze criteria, dan kan er gesproken worden van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Deze diagnose zal altijd gesteld worden door een therapeut van een GGZ-instelling.

Elk persoon is uniek. De theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken kunnen daarom ook per persoon verschillen. Samen met de therapeut zullen de symptomen en achterliggende problematiek in kaart worden gebracht en een adequaat behandelplan worden opgesteld. Het doel van de behandeling is om de veelheid aan emoties onder controle te krijgen en het zelfbeeld van iemand te verbeteren. De drang naar aandacht en bevestiging zal verminderen. Hierdoor zullen sociale interacties minder oppervlakkig en oprechter zijn. 

Psychotherapie

Een dergelijke psychische stoornis is over het algemeen goed te behandelen. Er bestaan verschillende behandelmethodes om de symptomen van een theatrale persoonlijkheidsstoornis te verminderen. Een van de voornaamste behandeling is psychotherapie. Deze vorm van behandeling is bewezen effectief. Gemiddeld is er na ongeveer drie tot achttien maanden grote verbetering zichtbaar.  Er zijn verschillende soorten psychotherapie die kunnen worden toegepast bij klachten van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Samen met de therapeut zal bekeken worden welke vorm van psychotherapie het beste past bij de klachten die iemand ervaart. 

  • Cognitieve gedragstherapie: Tijdens cognitieve gedragstherapie leert iemand zijn negatieve denkpatronen om te zetten naar meer realistische denkpatronen. Ook het gedrag wat uit deze gedachten voortkomt wordt aangepast.
  • Schematherapie: Tijdens schematherapie wordt er samen met de patiënt gekeken naar de negatieve gedachten en gedragingen en waar deze vandaan komen. Bij deze vorm van therapie wordt er vanuit gegaan dat ervaringen uit het verleden overtuigingen hebben gecreëerd die het leven van de patiënt momenteel belemmeren. Door deze ervaringen en overtuigingen zijn namelijk bepaalde (negatieve) gedragspatronen ontstaan. Gedurende de behandeling ligt de focus op het herkennen en aanpassen van deze patronen. 
  • Psychodynamische therapie: Het doel van psychodynamische therapie is dat iemand meer inzicht krijgt in zichzelf en zijn of haar gedragingen. Deze vorm van therapie focust zich op het inzichtelijk maken van onbewuste emoties of gedragingen die van invloed zijn op de psychische stoornis.
  • Mentaliseren bevorderende therapie (MBT): Deze vorm van therapie focust zich op het begrijpen en onder controle krijgen van emoties. Hierdoor zal iemand zichzelf en een ander beter leren begrijpen. Het opbouwen van gezonde en goede relaties zal hierdoor beter verlopen.
  • Vaardigheidstraining emotie regulatie stoornis (VERS): Bij deze vorm van therapie leert iemand om afstand te doen van emoties of gedragingen die zijn of haar leven negatief beïnvloeden. Je leert hoe je deze emoties onder controle kan krijgen en kan vervangen door neutrale of positieve emoties. 

Medicamenteuze behandeling

Er is nog onvoldoende onderzoek verricht naar een medicamenteuze behandeling van een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Wel wordt er in sommige gevallen medicatie voorgeschreven wanneer iemand bijvoorbeeld ernstige angstklachten of somberheid ervaart. In deze gevallen kan een antidepressivum worden voorgeschreven. Wanneer iemand door het impulsieve en instabiele karakter van de persoonlijkheidsstoornis problemen ondervindt in het dagelijkse functioneren, kan sertraline worden voorgeschreven.

In het eerste opzicht komt iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis op de omgeving over als een ontzettend spontaan, sociaal en extravert persoon. Na verloop van tijd zal het de omgeving opvallen dat de persoon met een theatrale persoonlijkheid meestal wat oppervlakkig blijft. Het kan voelen alsof iemand constant een rol speelt en nooit de ware aard zichtbaar wordt. Ook hysterisch gedrag en de drang naar aandacht en bevestiging kan voor de omgeving opvallen en vervelend zijn. 

Stel je voor: je hebt een moeder met theatrale persoonlijkheidsstoornis of bent partner van iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis. Hoe kan je hier dan het beste mee omgaan? Het kan voor naasten erg lastig zijn om om te gaan met de theatrale persoonlijkheidsstoornis kenmerken die iemand vertoond. De constante drang naar aandacht en bevestiging kan vermoeid zijn. De volgende tips kunnen hulp bieden om te leren omgaan met iemand met een theatrale persoonlijkheidsstoornis:

  • Wees u ervan bewust dat er achter de extraverte, spontane, uitbundige persoonlijkheid een erg onzeker persoon schuilgaat. 
  • Biedt ondersteuning waar nodig maar wees u ervan bewust dat u geen professionele hulpverlener bent en de psychische stoornis niet kan verhelpen.
  • Biedt ondersteuning waar nodig en ga met iemand in gesprek. Dit hoeft niet te betekenen dat u altijd in hoeft te gaan op de emoties of de ander altijd gelijk hoeft te geven. 
  • Spoor iemand aan om de huisarts te raadplegen of om contact te zoeken met lotgenoten. Dit kan lastig zijn omdat de persoon in kwestie niet het idee heeft dat hij of zij psychische hulp nodig heeft. 
  • Toon begrip en geduld. Een behandeling kan lang duren, maar de verbeteringen zullen uiteindelijk zichtbaar worden. 

Meer artikelen over Mentale Gezondheid

Intrusieve GedachtenPlatonische RelatieVerslavende MiddelenAltruismeLisinoprilLiegen Door VerslavingKratomZelfbeschadigingBorderline En SeksualiteitStemmingswisselingenHoogsensitiefLiefdesverdrietNachtmerriesMorfinePolyvagaal TheorieDwangstoornisIntergenerationeel TraumaBipolaire Stoornis En SeksualiteitEmotionele VerwaarlozingExistentiele CrisisAutistische BurnoutPtss En NarcismeJeugdtraumaVliegangstNarcistische RelatieNarcistische VaderPsychopaatEmotionele MishandelingSlaapverlammingNarcistische MoederWat Is TrypofobieWat Is GenderdysforieOnverwerkte RouwVerschil Depressie En Burn OutRouwverwerkingOververmoeidheidImposter SyndroomSuicidale GedachtenWas Ist Eine Psychotische DepressionHallucinatiesAntidepressiva En AlcoholGaslightingPaniekaanvalKlachten Bij Burn OutEmotioneel MisbruikAsperger SyndroomAddZeer Ernstige Burn OutHistrionische PersoonlijkheidsstoornisWorkaholicPsychose SymptomenHoe Herken Je Suicidale Gedachten En Hoe Ga Je Ermee OmNeuroseVermijdende PersoonlijkheidsstoornisNarcistische PersoonlijkheidsstoornisPsychosomatische KlachtenBorderline PersoonlijkheidsstoornisFibromyalgie BehandelingFibromyalgie SymptomenBody Dysmorphic DisorderSysteemtherapieSchematherapieSlaapapneuRestless Legs SyndroomAgorafobieNarcolepsieSlaapstoornisSociale AngststoornisCognitieve GedragstherapieWat Is Een Midlife CrisisHyperventilatie BehandelingVerlatingsangstWat Is HypochondrieHypnotherapieEmdr TherapieDysthyme StoornisSchizofrenieBindingsangstGegeneraliseerde Angststoornis OverwinnenDepressief Door CoronaCenosillicafobie Wat Is DatWat Is Long CovidBehandeling DementieChronische Ptss BehandelingOververmoeidheid BehandelingBehandeling Zware DepressieChronische Depressie BehandelingSchizofrenie BehandelingChronische Pijn BehandelingDelier BehandelingSomatoforme Stoornis BehandelingConversiestoornis BehandelingBehandeling AutismeBipolaire Stoornis BehandelingHechtingsproblematiek BehandelingNarcisme BehandelingTinnitus BehandelingAdd BehandelingSlaapstoornis BehandelingPersoonlijkheidsstoornis BehandelingPaniekaanvallen BehandelingAgorafobie BehandelingChronische Stress BehandelingStress BehandelenOverspannen BehandelingTrauma Centrum NederlandTrauma BehandelenPsychose BehandelingAngststoornis BehandelingOcd BehandelingPostnatale Depressie BehandelingMisofonie BehandelingAdhd BehandelingBorderline BehandelingBurn Out BehandelenPtss BehandelingDepressie TestDepressie BehandelingFaalangst BehandelingFaalangstMentale GezondheidMindfulness